کتاب فاجعه جهل مقدس/ تحلیل محقق داماد از نقش جهل در واقعه عاشورا

 آیت الله سید مصطفی محقق داماد نزد محققان و اساتید حوزه و دانشگاه، فردی شناخته شده است. کتاب وی با عنوان فاجعه جهل مقدس، از سلسله مباحث روشنگری دینی است که گزاره «جهل» را آن هم در صبغه دینی‌اش بررسی می‌کند.

آنچه در این کتاب آمده، سخنرانی‌های وی است که بیشتر حول و حوش جهل بوده و در سالیان مختلفی ایراد شده و به تازگی ویرایش و مستندسازی شده و به صورت کتاب درآمده است. برخی مطالب دیگر نیز در این کتاب آمده، که ربطی به موضوع کتاب ندارد.
تأکید بر عقل و مقابله با جهل در متون دینی سابقه دارد به گونه‌ای که اصول کافی با کتاب عقل و جهل شروع می‌شود. رویکرد کنونی مؤلف به گونه‌ای به فلسفه تاریخ و تحلیل آن می‌پردازد. وی حادثه‌ای مثل عاشورا را معلول علتی مانند جهل می‌داند. آن هم جهل دینی.

این اثر حاوی 15 سخنرانی بوده که در 309 صفحه تدوین گردیده است. مولف این اثر که استاد عالی حوزه و دانشگاه است، به کالبدشکافی حادثه عاشورا و تبیین زمینه های اعتقادی و اجتماعی این رخداد پرداخته و نقش عفریت جهل را در معرکه مقدس مآبان نابخرد و جاهلان متنسک عیان ساخته است.
این کتاب به کار امروز ما می‌آید و می‌تواند نورافکنی باشد بر برخی تاریکی‌های جهل در جامعه.

فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:
1. قرائت قدرت اندیشانه ابزاری از دین
2. کژاندیشی دینی عامل اصلی در شکل گیری فاجعه کربلا
3. نهادهای حقوقی مورد سوء استفاده در شکل‌گیری فاجعه کربلا
4. نهادهای کلامی مورد سوء استفاده در فاجعه عاشورا
5. فاجعه جهل مقدس
6. شستشوی مغزی (استخفاف) و فرار از آن
7. فرار از استضعاف
8. اخلاق ما تقدّم بر دین
9. جهل و فقر، همزادان شوم
10. عناصر اصلی امنیت قضائی
11. احیای سنّت قم؛ اجتهاد و اعتدال
12. قم؛ آن‌گونه که من دیدم
13. آمال حکیم
14. دغدغه حکیمان نسبت به صلح جهانی
15. حکیم و حکمت قرآنی از دیدگاه صدرالمتألهین

نویسنده، بلای جهل دینی را خطری در بزنگاه مومنان دانسته و جامعه را نیازمند روشنگری طبیبانه نخبگان جامعه اسلامی و وجدانهای آگاه می داند.
وی می گوید: خطر بی خردی در هر صورتی خانمانسوز است، البته صبغه دینی و قدسی آن مخرب تر است؛ وی با تحلیل قرائت قدرت اندیشانه ابزاری از دین، فجایع پس از رحلت رسول اکرم را تعلیل نموده و این رویکرد را به نقد می کشد.

استاد، کژاندیشی دینی را عامل اصلی در شکل گیری فاجعه کربلا دانسته و عنوان می دارد: "حادثه کربلا نشان دهنده یک حقیقت بسیار بزرگ است که دین بطور کلی در طول تاریخ یک چاقوی دوبر است؛ اگر درست درک شود، آدمی را به اعلی علیین می رساند و اگر کج اندیشیده شود، نه تنها بی اثر نیست، بلکه آدمی را در سیر نزول به طور موثری کمک می کند و او را به اسفل السافلین می رساند. یعنی خطر دیندار کج اندیش از بی دین مطلق بسیار بیشتر است...
در بخشی از این اثر با نقد فقدان توجه به اخلاقیات در جامعه دینی، تاکید می دارد: بدون اخلاق وارد دین شدن برای شخص متدین تنها مجموعه ای از مناسک بدون اثر تربیتی به بار می آورد.